to wstęp do utworzenia w Helu
WSZECHNICY MORSKIEJ
- czy tak się stanie, już niedługo zadecydują helscy radni.

Parę miesięcy temu oficjalnie poproszono Uniwersytet Gdański o zaprezentowanie koncepcji rewitalizacji zdegradowanego środowiska terenu bazy technicznej HYDROBUDOWY w Helu. W miejsce obecnego, zrujnowanej zaplecza budowlanego oraz jako alternatywa do komercyjnego przekazania tego terenu pod prywatną inwestycję sportowo-rekreacyjną, Uniwersytet Gdański zaproponował aby wybudować tu zespół budynków pełniących funkcję młodzieżowego schroniska noclegowego, a ich otoczenie przeznaczyć na publiczny edukacyjny trakt spacerowy o charakterze ekologiczno - etnograficznym.
Architektura obiektów miałaby być odtworzeniem typowej ulicy nadmorskiej wioski rybackiej, teren pozostać dostępnym dla wszystkich, spacerujących nowymi ścieżkami i drogami. Wzorem byłby wygląd dawnej ulicy Wiejskiej.

Koncepcja zakłada przedłużenie ulicy Rybackiej zabudową jednokondygnacyjnych budynków. Ich architektura swoją skalą, detalem, zastosowanymi rozwiązań konstrukcyjno - materiałowych odwoływać się będzie do tradycji checzy i pomocniczych zabudowań gospodarskich. Przystosowane jednak będą do wypełniania współczesnych funkcji - szkoleniowych, edukacyjnych, socjalnych.

Układ przestrzenny ma odpowiadać tradycyjnej ulicy rybackiej wioski. Jej współczesną funkcją będzie ciąg komunikacyjny dla pieszych (nadmorski pasaż spacerowy) prowadzący do przystani rybackiej, pomostów, publicznej plaży a w przyszłości i do ośrodka badań oraz hodowli morświnów ("morświnarium").

W części końcowej ulicy planuje się wykonanie zjazdu do slipowania plażowych i rybackich jednostek pływających. Uliczka może być miejscem drobnego handlu ulicznego o charakterze nawiązującym do lokalnych tradycji. Pożądanymi w tym miejscu będą stoiska z wyrobami artystycznymi (np. z bursztynu), spożywczymi (warzywa, owoce, pieczywo). Niewykluczone, że łódkowi rybacy będą na tym terenie (ulicy lub plaży) sprzedawać świeże i wędzone ryby. Checze powinny być wyposażone w przydomowe ogródki, które będą pełnić funkcje aneksów wypoczynkowych.

Zakłada się podtrzymywanie tradycji istnienia plażowej przystani łodziowej. Każdy rybak, posługujący się tradycyjną łódką, otrzyma do dyspozycji magazynek na sprzęt połowowy i niezbędną przestrzeń dla sprzętu. Będzie mógł korzystać z tego miejsca, jeśli będzie poławiał używając do tego celu tradycyjnej łodzi i w sposób sprzyjający promocji swojego zawodu, miasta i rodzimych gatunków ryb.

Przewiduje się utworzenie w bezpośredniej bliskości plaży zaplecza dla szkoleń nurkowych. W tym celu zaprojektowano pomost, a istniejąca kamienna rafa może być dla młodzieży odbywającej tu szkolenia miejscem pierwszych podwodnych eksploracji.

Za ważne uznano utrzymanie publicznego charakteru plaży. Spełnia ona obecnie ważną rolę rekreacyjną wobec dwóch grup społecznych: matek z małymi dziećmi i ludzi starszych. Jest to największa polska plaża o południowej ekspozycji. Woda jest tu bardziej nagrzana niż od strony otwartego morza, a pirsy portowe chronią jej brzeg przed wzmożonym falowaniem. Jej przestrzeń powinna pomieścić funkcje typowo letniskowe z potrzebami plażowej przystani dla łodzi rybackich i jednostek sportowo-rekreacyjnych (kajaków, żaglówek), a także dla potrzeb nurkowych i badawczych. Funkcje obecnie wzajemnie ze sobą kolidujące (np. przystań rybacka/kąpielisko) muszą zostać prawnie uregulowane.

Codzienny monitoring mikrobiologicznej czystości oraz zapewnione bezpieczeństwo kąpiących, posiadanie stosownego zaplecza sanitarnego powinno pomóc miastu w staraniu się o pozyskanie dla tej plaży standardu "Błękitnej Flagi". Wymóg FEE (Fundation for Environmental Education) dotyczący realizacji w obrębie kąpieliska paru pro-przyrodniczych programów edukacyjnych będzie łatwy do spełnienia.

Plaża w sposób naturalny będzie także miejscem naukowych poszukiwań uczącej się młodzieży. Tu będzie wykonywać swoje terenowe eksperymenty, połowy, pobieranie próbek, spotykać się z rybakami i obserwować nadmorskie ptaki. Funkcja ta ograniczona do okresu szkolnego roku nie będzie kolidować z potrzebami letniskowymi.

Budynki inne niż checze mają spełniać różne role w zależności od zapotrzebowania. Dziś można założyć, iż będą potrzebne na bazę szkoleniową nurków, salę edukacyjną, sieciarnię, warsztat konserwatorski, centrum dozoru, itp. Część ich powierzchni będzie niezbędna dla zapewnienia funkcjonowania urządzeń technicznych wspomagających systemy ogrzewania, oświetlenia oraz funkcjonowanie zaopatrzenia wody i odbioru ścieków.

Ekspozycja krajobrazowa w kierunku południowym i zachodnim na Zatokę Pucką oraz ulokowane na horyzoncie morenowe wzgórza Trójmiasta są najcenniejszym atutem tego terenu (!). Koncepcja jego przestrzennego zagospodarowania ze szczególną atencją musi podejść do tego waloru. Uważając, że na maksymalnie dużej przestrzeni widok ten powinien być osiągalny dla spacerujących, zaprojektowano ciąg ponadwydmowych drewnianych pomostów (kładek), które z jednej strony dadzą pożądane dla obserwatorów podwyższenie, a z drugiej zabezpieczą roślinność wydm przed jej rozdeptaniem.

Pomosty idące w osi ulic Plażowej i Lipowej pozwolą przechodzić spacerowiczom nad zielenią wydmy bezpośrednio na plaże. Natomiast pomost biegnący równolegle do brzegu, środkiem wału wydmowego stworzy przyrodniczo - niekolizyjny ciąg dla ruchu pieszego ku bulwarowi.

Zakłada się maksymalne ograniczenie ruchu pojazdów samochodowych w sąsiedztwie omawianego terenu (z wyłączeniem potrzeb osób niepełnosprawnych, mieszkańców, zaopatrzenia, transportu sprzętu pływającego). Ciągi piesze i jezdnie sąsiadujące z nową inwestycją będą wymagały remontu i wszechstronnego dostosowania do nowych funkcji terenu. Pokładamy nadzieję, iż modernizacja ulicy Portowej zyska przychylność w oczach decydentów odpowiedzialnych za ten rodzaj infrastruktury transportowej.

Plan przewiduje budowę ośrodka badań i hodowli morświnów. Koncepcja zakłada stworzenie ośrodka o cechach, co do formy znanych z innych części świata jako delfinarium, ale dedykowanego naszemu rodzimemu gatunkowi walenia - morświnowi. Zakłada się wybudowanie w pewnej odległości od brzegu sztucznego "atolu", w którym będzie można te zwierzęta przetrzymywać i badać. Woda będzie swobodnie, bez udziału pomp, przepływać przez ich baseny. Podwodne okna pozwolą na oglądanie nie tylko tych zwierząt, ale także i innych organizmów zamieszkujących dno zatoki i jej toń.

Prowadzące ku morświnarium molo będzie przedłużeniem osi ulicy Rybackiej. Drugi, mniejszy i niższy pomost wspomagać będzie szkolenia nurkowe oraz będzie mógł być wykorzystywany do cumowania najmniejszych łódek, służąc szkoleniu najmłodszych adeptów sztuki żeglowania. Jeśli pirs portu wojennego okaże się wolny i dostępny dla funkcji cywilnych, także on może stanowić ciąg komunikacyjny wiodący do morświnarium.

Uczelnia podejmie się prowadzenia projektów zapewniających wykorzystanie i utrzymanie inwestycji. Zarządzającym funkcjami i majątkiem na terenie działek gminy będzie w jej imieniu Stacja Morska działająca w porozumieniu z wyznaczonym organem Urzędu Miasta. Przychód z opłat wynikających z kwaterowania oraz obsługi dydaktycznej użytkowników będzie kierowany na cele utrzymania zbudowanej infrastruktury i jej obsługi. Podobnie będzie z przychodem z wynajmu powierzchni na sezonowe usługi (np. miejsca stoisk, ew. opłaty parkingowe). Proponuje się, aby zysk, wynikający z prowadzonych wspólnie różnych form, był dzielony pomiędzy gminę Hel i Uniwersytet Gdański.

* * *

Miasto odczuje dodatni efekt finansowy działalności ośrodka. Roczny rytm różnych form edukacji będzie niezwykle wspomagającym ekonomię i rozwój usług w mieście. Masowe zadania oświatowe zapewnią miastu napływ licznych konsumentów usług i towarów w trudnym okresie jesienno-wiosennym. W lecie natomiast nowe atrakcje spowodują wydłużenie pobytu turystów w Helu i stymulować będą np. wydłużony czas postoju jachtów w porcie, samochodów na parkingach, liczniejszą frekwencję konsumentów w punktach żywienia itp. Wzrośnie cena gruntów w okolicy ośrodka oraz popyt na usługi w okolicy nowo stworzonych atrakcji.

* * *

Uczelnia wyższa o charakterze uniwersytetu, zgodnie z wielowiekową, europejską tradycją jest instytucją o niezwykle stabilnym czasie trwania oraz długookresowej projekcji rozwoju. Uniwersytet Gdański - obecnie największy zakład pracy w województwie pomorskim, spełnia warunki wiarygodnego i silnego partnera dla wspólnych przedsięwzięć.
Stacja Morska jest placówką predestynowaną do spełnienia funkcji terenowego ośrodka edukacyjnego. Dowodzi tego jej działalność i jak pokazują dotychczasowe doświadczenia, podejmowane projekty skutkują np. dodatkowymi miejscami pracy w samej placówce (z 12 w roku 1995 do 24 osób w 2004 r.) oraz kilkudziesięcioma innymi zatrudnionymi w sferze usług. Dostarcza lokalnemu rynkowi odbiorców usług (gastronomicznych, kwaterunkowych, handlowych) w trudnym, poza letnim okresie, gdy to inne, podobne nadmorskie miejscowości, pozbawione tradycyjnych letniskowych atrybutów, przeżywają prawie 300 -dniową dekoniunkturę.
Uniwersytet Gdański nie od dziś stara się tak działać i rozwijać, aby maksymalnie możliwe pożytki z tego odnosił Hel i jego mieszkańcy. Ponad 25 lat pracy zespołu Stacji Morskiej zaświadcza dostatecznie dobrze, że beneficjantów jest więcej niż tych, którzy w swoim przeświadczeniu tracą. Dalszy rozwój Stacji to sposobność zdobycia funduszy na przedsięwzięcia, o których inne małe miasta tylko mogą marzyć. Uniwersytet Gdański - daje pracę ponad 3.tysiącom ludzi. Pracuje w nim także kilkunastu helan. Jeśli zapadną stosowne uzgodnienia, przybędą następne miejsca pracy, a nowe obiekty, podobnie jak fokarium, będą sycić niemal całe miasto.
Koncepcja zagospodarowania terenu w postaci projektu pt. "Błękitna Wioska" jest ofensywną propozycją Uniwersytetu Gdańskiego skierowaną do mieszkańców i władz Helu na drodze ku obopólnemu rozwojowi, wobec możliwości, i wyzwań, jakie stwarza nasza akcesja do Unii Europejskiej.
Warto czy nie warto zatem budować zaczyn morskich wszechnicy - centrum publicznej edukacji morskiej. Nie powstanie w Helu - będzie musiało powstać w innym mieście i to niekoniecznie w naszym województwie. Na zastanawianie się nie zostało wiele czasu ...bo tylko do najbliższej sesji Rady Miasta.

Rysunki wykonane przez : A.M.architekci sp. z o.o.

Obszerny, ilustrowany opis projektu jest dostępny na stronie internetowej Stacji Morskiej IOUG pod adresem: www.hel.univ.gda.pl/info/info.html

Krzysztof E. Skóra