Miejsce/teren :
Miasto Hel, brzeg od strony Zatoki Puckiej, – zachowany fragment wydmy oraz przyległy teren zdewastowanej wydmy tzw. Małej Plaży.

Rys.1. Miejsce planowanego aneksu plenerowej edukacji

Cel :
Renaturyzacja oraz odtworzenie wydmy do ochrony na terenie miasta roślinności wydmowej na jej naturalnym stanowisku i w typowych warunkach środowiska abiotycznego, a także dla celów poznawczych. Ważnym celem jest stworzenie możliwości prezentacji szaty roślinnej charakterystycznej dla wydm nadmorskich wybrzeży Bałtyku, z ich specyficznymi zespołami roślinnymi i florą, a także innymi elementami środowiska przyrodniczego i abiotycznego. Umożliwi również przedstawianie etapów sukcesji na wydmach, a także problemów ochrony nadmorskich wydm przed niszczeniem.
Renaturyzacja wydmy położonej przy Stacji Morskiej pozwoli zabezpieczyć fragment mierzejowego brzegu morskiego z typową dla niego roślinnością i florą oraz związanymi z nią innymi, charakterystycznymi składnikami (mikroorganizmy, grzyby, zwierzęta). Teren taki, położony w bezpośredniej bliskości ośrodka odgrywającego ważną rolę w edukacji ekologicznej (promującego zwłaszcza ochronę środowiska przyrodniczego Bałtyku wraz z jego wybrzeżami), będzie stanowił doskonałe miejsce dla pokazywania m.in. charakterystycznej szaty roślinnej wydm nadmorskich i problemów ich ochrony.
Będzie to dogodne miejsce do plenerowego kształcenia dzieci, młodzieży i dorosłych – przekazywania wiedzy o przyrodzie terenów, które na całych kilometrach naszego wybrzeża są formalnie niedostępne, objęte zakazem wstępu, z racji ich ochrony, jako pasa technicznego brzegu morskiego. Stąd zresztą, po części, wynika brak wiedzy o ich środowisku przyrodniczym. Dając szansę wejścia na wydmę, będzie można pokazać doskonałe przystosowania roślin wydmowych do stabilizacji piasku i ich rolę w ochronie wydm przed rozwiewaniem. Jednocześnie, poprzez uzmysłowienie ich wrażliwości na mechaniczne niszczenie, inicjujące rozwiewanie piasku, będzie można przyczynić się do większego poszanowania roślinności wydm nadmorskich nie tablicami zakazów i mandatami, ale rozumieniem problemu.
Na „dydaktycznej” wydmie, dzięki zorganizowaniu części prezentującej sposoby ochrony mechanicznej i biologicznej wydm, stosowane przez Urząd Morski, uda się zaprezentować związane z tym zmiany przyrody piaszczystego pasa nadmorskiego. Umożliwi to zrozumienie, jak duży wysiłek niezbędny jest do naprawiania zniszczeń poczynionych na wydmach przez nadmierną penetrację, a jednocześnie jakie pociąga to zmiany w naturalnym obrazie szaty roślinnej wydm.
Lokalizacja wydmy jest z jednej strony korzystna, gdyż położenie tuż przy Stacji Morskiej ułatwia ze względów organizacyjnych prowadzenie zajęć edukacyjnych, a jednocześnie w ogóle je umożliwia, gdyż w całym pasie polskiego wybrzeża wchodzenie na piaszczyste wydmy nadmorskie jest zakazane. Z drugiej strony obecność wydmy nadmorskiej z typową dla niej szatą roślinną będzie stanowiło korzystne otoczenie dla Stacji. Jest to doskonała przeciwwaga w stosunku do betonowych nabrzeży, dochodzących do Stacji od strony portu. Będzie to także kolejna dobra wizytówka miasta, wskazująca na zrozumienie problemów ochrony przyrody, potrzebę stałej edukacji w tym zakresie, czyli sumując – na nowoczesną, proekologiczną politykę. Jednocześnie będzie to naturalna ozdoba środowiska miasta. Ułatwi to fakt istnienia już autentycznego siedliska oraz wielu naturalnych składników szaty roślinnej, poczynając od postaci zespołów nawydmowych, poprzez charakterystyczne pospolite gatunki, jak też rzadsze składniki flory, np. chroniony mikołajek nadmorski Eryngium maritimum L.
Dla zrealizowania założeń prezentowanego projektu niezbędne będzie podjęcie szeregu zadań realizacyjnych.

Zadania:

1.  Opracowanie wstępnej koncepcji zorganizowania wydmy, założeń realizacji zadania (częściowo stanowi to niniejszy tekst) oraz planu prac i kosztorysu z podziałem na etapy.
2.  Zdobycie poparcia formalnego i finansowego dla rozpoczęcia realizacji projektu.
3.  Rozpoznanie uwarunkowań prawnych dotyczących terenu, praw własności gruntów i innych zależności formalnych.
4.  Rozpoznanie warunków środowiska abiotycznego obszaru projektowanego obiektu oraz jego otoczenia, umożliwiających istnienie wydmy i jej funkcjonowanie (m.in. naturalne procesy dostarczania przez wodę piasku, procesy eoliczne, podsiąkanie wody).
5.  Inwentaryzacja istniejącej aktualnie roślinności i flory oraz wszystkich pozostałych, istotnych elementów środowiska zarówno przyrodniczego (rozpoznanie obecności organizmów z różnych grup systematycznych), jak i abiotycznego na terenie projektowanego obiektu.
6.  Wykonanie planu kartograficznego terenu wydmy i przylegającego terenu.
7.  Wykonanie planu czynnej ochrony części wydmy stosunkowo dobrze zachowanej (czy usuwać wybrane elementy – np. drzewa i krzewy?, ewentualne uzupełnienia o wybrane gatunki lub zwiększenie liczby okazów – podsiewy lub nasadzenia.
8.  Projekt prac nad rekonstrukcją wydmy – fragmentu dla obserwacji sukcesji roślinności i fragmentu z prezentacją metod umacniania wydm stosowanych przez Urząd Morski (współpraca z Urzędem lub odtworzenie jego metod zabezpieczania wydm).
9.  Wykonanie projektu zabezpieczenia całości wydmy od strony miasta oraz tras – kładek do wkraczania na wydmę (ich liczba, przebieg, szerokość, sposób zamocowania, materiały do wykonania, miejsca wejść, barierki, kierunek ruchu, mijanki, lokalizacji ewentualnych urządzeń sanitarnych i koszy na śmieci).
10.  Opracowanie zakresu niezbędnych plansz, tablic i kierunkowskazów (treść, wielkość, liczba, miejsca ustawienia) oraz ich projekty plastyczne: – tablice ogólne dla trzech części wydmy (zachowanej, z sukcesją, z metodami stabilizacji), – objaśnienia do zbiorowisk roślinnych, gatunków roślin i ewentualnie wybranych innych organizmów (mikroorganizmów, grzybów i zwierząt), – objaśnienia etapów sukcesji oraz objaśnienia do metod umacniania wydmy, – tabliczki o treści organizacyjnej (kierunek ruchu na kładce, wejście, wyjście, do toalety itd.), – ewentualne tablice w mieście i przy Stacji wskazujące kierunek dojścia do wydmy.
11.  Przygotowanie do druku niewielkiego informatora (folderu), umożliwiającego również bez przewodnika zdobywanie na omawianym obiekcie wiedzy o wydmach nadmorskich, ich środowisku i metodach umacniania.
12.  Zaplanowanie kontroli monitoringowej, która pozwoli na śledzenie spontanicznych zmian w warunkach środowiska abiotycznego i szacie roślinnej wydmy, mogących zmieniać jej charakterystyczny, typowy obraz (wygląd, skład elementów żywej przyrody), jednocześnie niezbędny dla celów edukacyjnych, co może wymagać korekty, w postaci działań ochrony czynnej.
13.  Zabezpieczenie środków finansowych oraz merytorycznych i technicznych dla poprawiania stanu ekspozycji w kolejnych latach, a przede wszystkim dla obrony przed niekorzystnym kierunkiem przemian jej środowiska przyrodniczego (obawa oddziaływania odwiedzających wydmę nawet poprzez przebywanie na kładkach, działanie samych urządzeń np. poprzez zacienienie i utrzymywanie wilgoci itd.).
14.  Prowadzenie dokumentacji ochrony wydmy, renaturyzacji oraz odtworzenia jej części, a także wszelkich dalszych działań na tym terenie.
15.  Zaplanowanie i wykonanie infrastruktury zaplecza sanitarnego dla odwiedzających plażę

Efekt:
Wydma na terenie miasta Helu będzie stanowiła pierwszy tego typu obiekt w kraju i jeden z nielicznych jeszcze w tej części Europy. Może stanowić ważny wkład w europejski system proekologicznego kształcenia społeczeństwa. Poprawi stan wiedzy o środowisku przyrodniczym piaszczystych wydm nadmorskich Bałtyku i może się w ten sposób przyczynić do ich ochrony na całej długości polskiego wybrzeża.

Autor opracowania szczegółowego: dr Michał Buliński

Autor koncepcji: dr Krzysztof E. Skóra